+ Ví dụ kinh điển của quảng cáo trong lĩnh vực văn hóa là Tommy Hilfiger làm với tour diễn mang tên No Security của The Rolling Stones vào năm 1999. Trong nhiều trường hợp, như trường hợp này, Tommy Hilfiger còn trở nên nổi tiếng ngang ngửa nếu không nói là hơn Mick Jagger (nhất là khi Mick Jagger quá xấu trai lol; xấu trai thế nhưng lại đã từng là người tình của em Carla Bruni xinh đẹp đệ nhất phu nhân nước Pháp vợ của Le Petit Sarko bây giờ hic).
+ Vấn đề trở nên khó nghĩ khi trong thâm tâm bạn là người chống lại quảng cáo (tức là chống lại sự rùm beng) nhưng bạn lại là một người viết review cho sách, thậm chí đôi khi còn là một columnist. Xét cho đến cùng thì yếu tố quảng cáo của book review, hay film review hay cái gỉ cái gì review vẫn cứ tồn tại, và nhiều khi giống như một cái gai đâm vào ý thức về personal ethics của mỗi người.
Nhưng ở một khía cạnh khác, sách hay bất kỳ sản phẩm văn hóa nào nếu không được giới thiệu rộng rãi thì sẽ chẳng được ai biết tới. Tôi nghĩ là nhiều người tìm được sự thoải mái về tâm lý bằng cách xác định rõ ràng rằng cái đối tượng để review chỉ được review khi bản thân nó có giá trị. Từ đây lại chuyển sang một vấn đề còn nan giải hơn nữa: thế nào là một sản phẩm văn hóa có giá trị? và cần/nên được biết tới một cách rộng rãi?
Kiểm duyệt trong lĩnh vực sách ở Việt Nam có vẻ như đã chuyển sang một bước đi mới tinh tế hơn nhiều so với chỉ một thời gian ngắn trước đây: không còn những vụ cấm sách, thu hồi sách gây dư luận ầm ĩ và phản ứng mạnh từ giới trí thức, mà thay vào đó là một cái gì đó ngầm hơn nhiều, và đi vào trọng tâm hơn nhiều: sách thì cứ việc in, nếu không phát hiện ngay được “từ trong trứng nước”, nhưng những cuốn sách “có tiềm năng gây nguy hiểm” sẽ không xuất hiện trên báo chí, không một tờ báo nào trong tổng số hơn 500 tờ báo theo lề phải tại Việt Nam. Cách kiểm duyệt như vậy đã đi đúng vào tinh thần của thời đại: tinh thần quảng cáo. Chỉ vì chậm (thật ra là lười) mà đề tài review một quyển sách của tôi đã bị thông báo là “bị chặn rồi” (tức là nếu viết sớm một tuần thì vẫn có thể review được quyển sách đó và đăng được, nhưng chỉ trong cái tuần lười biếng đó thôi các báo đã nhận được thông báo nào đó yêu cầu “hạn chế” đưa tin). Well well well.
Nhiều người (trong đó có tôi) chê trách công việc điểm sách ở Việt Nam, nhưng những người chuyên review “tử tế” và ngay các nhà báo tử tế cũng cực kỳ dị ứng với việc một nhà xuất bản/nhà sách đưa một quyển sách mới và nói “viết hộ một bài nhé” đi kèm với mấy cái nháy nháy. Ở đây tôi nghĩ rằng lựa chọn cá nhân đã trở thành một lực đối kháng với tinh thần quảng cáo của thời đại. Mức độ cụ thể của từng người là như thế nào thì tôi chịu, nhưng sẽ là tồi tệ khi mọi quyển sách được in ra đều xuất hiện trên mặt báo với những lời khen ngợi (xét cho cùng thì cả chê lẫn khen đều quá dễ), tồi tệ hơn nhiều so với việc chỉ một phần trăm rất nhỏ sách được in ra được nói đến trên báo chí.
+ Xong đoạn prelude rồi thì chuyển sang mục quảng cáo : ))
Cái bìa Những mối tình nực cười cứ tưởng là sẽ bị M. Kundera nâng lên đặt xuống rồi vứt toẹt đi, vì quả thực trông cũng đẹp nhưng nó lại thuộc chất liệu của Tchékhov, Tourgueniev hay Bounine. May quá ông ấy ok luôn hì.
Dịch Kundera có một số vấn đề rất hiểm hóc. Chẳng hạn như tập truyện ngắn Những mối tình nực cười này, bản tiếng Anh (đã được Kundera xem lại và được coi là version chuẩn trong tiếng Anh) có rất nhiều chỗ khác với bản tiếng Pháp. Lý do chủ yếu là vì những truyện trong này đầu tiên được viết bằng tiếng Séc, sau đó được Kundera chỉnh sửa và nhất là cắt ngắn rất nhiều, nhưng những chỗ sửa lại ấy lại không hoàn toàn thống nhất giữa bản tiếng Anh và bản tiếng Pháp. Ngay trong tiếng Pháp nếu dùng bản của folio cách đây vài năm cũng lại có một số chỗ khác với bản folio gần đây, như tên riêng chẳng hạn.
Vấn đề còn khó hơn nhiều là tính ambiguity xuất hiện dày đặc. Ngay nhan đề các tác phẩm thôi cũng đã rất mệt rồi. Tôi nghĩ Đời nhẹ khôn kham là cách dịch hỏng của L’Insoutenable Légèreté de l’être/The Unbearable Lightness of Being, hoặc La Lenteur nên dịch là Chậm chứ không phải Chậm rãi. Đến quyển tiểu thuyết gần đây nhất của Kundera là L’Ignorance vấn đề lại càng gay cấn. Tôi thấy Ngu dốt là một cách dịch tốt, nhưng hôm qua nói chuyện với một đại lão thí chủ thì bị phản đối, vì L’Ignorance theo cách dùng của Kundera còn bao hàm nghĩa “nostalgie”; đề xuất của bác kia là Ngu ngơ. Tôi đang chew it over, thấy đúng là Ngu ngơ thì đỡ làm mất sắc thái, nhưng lại không sắc nét như Ngu dốt. Thế mới mệt.
Trong Những mối tình nực cười có tên một truyện ngắn từng gây tranh luận: trong tiếng Pháp là “Le Colloque”, trong tiếng Anh (và tiếng Séc, và nhiều thứ tiếng khác) là “Symposium”. Ngày xưa tôi dịch là “Cuộc hội thảo” và rất bị phản đối. Lần này, par acquis de conscience : )) tôi đã viết thư hỏi thẳng Kundera, nhân tiện hỏi thêm vài chi tiết khác nữa. Câu trả lời của Kundera là quả thực tên truyện muốn làm một reference tới Symposium của Platon, nhưng cùng lúc cũng phải hiểu là một cuộc tranh luận, trao đổi khoa học giữa các bác sĩ, chính vì thế mà dịch giả người Pháp đã không chọn “Le Banquet” mà chọn “Le Colloque”, và được Kundera ủng hộ. Yêu cầu của Kundera là tìm ra một từ nói được cả hai ý kia. Tôi đã chọn, rồi sẽ biết là lựa chọn của tôi có hợp lý hay không : )
Nhân đây tôi cũng rất muốn nói với các bác dịch Kundera là nếu yêu quý ông ấy (thực tình thì tôi biết các bác rất yêu quý ông ấy, nhiều khi là yêu quý quá) thì nên tôn trọng ý muốn của ông ấy là không dịch tác phẩm của ông ấy từ thứ tiếng nào khác ngoài tiếng Pháp.
+ Còn đây là bìa Nam tước trên cây : ) (đúng là nam tước, và ngồi trên cây hehe).
+ Kỳ cục là vào lại blog cũ bên 360 thì thấy view vẫn tăng vùn vụt mặc dù cả tháng nay chẳng có update gì cả, hóa ra nhiều bác cũng hoài cổ a.
Nhị Linh 