Tại sao tôi lại cho bài trả lời phỏng vấn lên blog của tôi, nơi bình thường không chứa chấp những cái tương tự? Dĩ nhiên là bởi vì tôi muốn một số người đọc nó (tờ tạp chí đăng bài này không online). Một trong những người đó là Mr. Tin Văn. Không phải phách lối, tôi đã biết trước Mr. TV sẽ phản ứng, và tôi cũng biết chắc Mr. TV sẽ dùng một món mới thửa được, món “văn chương vô hại”.
Vài đoạn trên TV:
“Theo tôi, không thể lấy cái sự được yêu thích ngang nhau giữa hai ông nhà văn Garcia Marquez và Kundera mà so sánh, như trên được, mà phải đặt câu hỏi, và sự trả lời, như sau đây, thí dụ:
Liệu có sự giống nhau, về chủ đề nào đó, khiến cả hai ông đều được độc giả Mít hồ hởi đón nhận?
Từ đó, ra câu trả lời:
Garcia Marquez, từ thế giới thứ ba, thứ thế giới chỉ được “thực hiện có một nửa”, nói theo Salman Rushdie:
Ở Mỹ Châu La Tinh, thực tại biến dạng do chính trị nhiều hơn là do văn hóa. Sự thực được bưng bít đến nỗi không còn biết đâu là sự thực. Cuối cùng chỉ còn một sự thực độc nhất, đó là lúc nào người ta cũng nói dối. Những tác phẩm của Garcia Marquez không có tương quan trực tiếp tới chính trị, nhưng chúng đề cập tới những vấn đề đại chúng bằng những ẩn dụ. Chủ nghĩa hiện thực huyền ảo là một khai triển chiết ra từ chủ nghĩa siêu thực; một chủ nghĩa siêu thực diễn tả lương tâm đích thực của Thế Giới Thứ Ba, tức là của những xã hội được tạo thành “có một nửa”, trong đó, cái cũ có vẻ như không thực chống lại cái mới làm người ta sợ, trong đó sự tham nhũng, thối nát “công cộng” của đám cầm quyền và nỗi khiếp sợ “riêng tư” của từng người dân, tất cả đều trở thành hiển nhiên. Trong thế giới tiểu thuyết của Garcia Marquez, những điều vô lý, những chuyện không thể xẩy ra, đều xẩy ra hoài hoài, ngay giữa ban ngày ban mặt. Thật hết sức lầm lẫn, nếu coi vũ trụ văn chương của ông là một hệ thống bịa đặt, khép kín. Nó không được viết ở trên mảnh đất nào khác mà chính là mảnh đất chúng ta đang sống. Macondo có thực. Và đó tính nhiệm mầu của ông.”
“Có thể, độc giả Việt Nam đọc xã hội hiện tại Việt Nam, qua kinh nghiệm, cách viết của hai nhà văn trên. do đó mà có sự sùng bái, best seller, hai ông này chăng?
Hỏi và trả lời, kiểu ‘cò mồi’, trên đây, giữa tay phóng viên và địch giả NL, là, hoặc lệch ra ngoài nguyên tác, [biến hai tác giả trên, trở thành “vô hại”], hoặc, theo kiểu ẩn dụ của Rushdie, hoặc, theo chủ trương của nhà nước: Biến mọi tác phẩm “nhậy cảm” thành “lãnh cảm”.”
“”Mặt trời chân lý chiếu qua tim”. (Tố Hữu). Tính chất trữ tình không thể thiếu, trong thế giới toàn trị (totalitarian world): Tự thân, thế giới đó không là ngục tù, gulag. Nó là ngục tù, khi trên tường nhà giam dán đầy thơ và mọi người nhẩy múa trước những bài thơ đó, (Kundera, sđd).
Câu này, có thể áp dụng cho những bài viết của NL: Chúng được dán lên đầy các tờ báo hàng ngày hàng tuần, như TTVH, SGTT… và dân Mít tự hào đọc nó, cảm thấy mình cũng trí thức [trữ tình] như ai, và quên đi số phần của mình.”
————
Tôi copy lại mấy đoạn trên đây, không phải vì sợ Mr. TV xóa mất, mà vì trang TV có cấu trúc rất lộn xộn, khi cần muốn tìm cái gì đó coi như là mò kim đáy bể.
Tôi khá quen với cách suy nghĩ của Mr. TV nên không lấy làm lạ về những gì ông viết trên đây. Tôi không có ý định “trả lời” từng ý một (trả lời về cái sự trả lời về trả lời, xét cho cùng là rất rối rắm và không thể nói là không vô vị). Tuy nhiên, cách Mr. TV áp “văn chương vô hại” vào lung tung mọi nơi tôi thấy chẳng hay ho gì. Một nhà văn đúng nghĩa không bao giờ là “vô hại” với một người đọc đúng nghĩa. Với tôi điều đó không có gì phải bàn cãi, và giữa việc đưa tác phẩm một nhà văn không vô hại đến công chúng tiếng Việt và việc giảng giải ông ta không vô hại ở chỗ nào để mà bắt người ta tin như vậy, tôi chọn cách thứ nhất. Ai chọn cách thứ hai thì tùy, nhưng ai không hiểu được điều tôi vừa nói cũng là “vô hại”, tôi nghĩ thế.
Tôi lấy làm choáng ngợp trước hiện tượng các nhà văn, nhà trí thức, nhà chính trị của Việt Nam khi chuẩn bị hậu sự bỗng dưng đóng góp nhiều thế, sắc sảo thế, ưu thời mẫn thế thế. Còn trước đây thì các ông làm gì? Almost nothing. Chuyến tàu vét đi vào lịch sử bỗng thành chuyến tàu của Ấn Độ, người người chen lấn lên tận nóc tàu. Hai câu này chi phối hành động của các vị hơi nhiều, hoặc là quá nhiều: “Cuốn sổ bình sinh công với tội” và “Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà”. Tất nhiên không ai chọn phe nước lèo, tất tật đều về phe công chính (Những người công chính, mượn đỡ Jean-Paul Sartre).
Tôi cũng nghĩ rằng bất kỳ ai có chút ý thức đều hiểu có nhiều thứ thật là thảm (từ “thảm” này mượn của chính Mr. TV). Có điều đừng cố bắt người khác phải nghĩ giống mình về cái gì là thảm nhất. Với tôi, thảm nhất là ở Việt Nam từ thế hệ này sang thế hệ khác người ta chẳng có gì tốt đẹp để truyền lại cho nhau.
Giữa làm ra cái để rồi bị chửi là ngu với chửi là ngu những gì mình không động tay vào, tôi chọn cách thứ nhất.
Cuối cùng, chúc sức khỏe và, để mượn lời Trần Trọng Vũ, chúc sống lâu.
Nhị Linh 