Vấn

Tôi quên chưa nói phỏng vấn là một thể loại, và cũng là một nghệ thuật:) Chừng nào thì nó (phỏng vấn, và, đặc thù hơn, phỏng vấn nhà văn) được coi là như vậy? Chắc có liên quan tới tập phỏng vấn của Jules Huret in năm 1891 với nhan đề chung Enquête sur l’évolution littéraire (Điều tra về tiến triển của văn học), có thể đọc toàn văn trên gallica tức là trang online của Thư viện Quốc gia Pháp (BNF). Cách đây vài năm giới đại học Pháp có cả một trào lưu nghiên cứu tập sách này.

Ở Việt Nam từng có hai tập phỏng vấn nhà văn nổi tiếng, một trước 1945 của Lê Thanh, một trước 1975 của Ngiễn Ngu Í; tiếc thật lần đọc quyển sách của NNI tôi không để ý lưu lại một bản nên đến nay chẳng nhớ rõ là có các nhân vật nào nữa, nhan đề của nó hình như là Sống và viết với…

Ngày nay thật chẳng có nhà văn Việt Nam nào trả lời phỏng vấn hay cả. Người duy nhất giữ được bí quyết trả lời phỏng vấn có lẽ là Tô Hoài : )

Còn đây là mấy câu trong bài Claudio Magris trả lời phỏng vấn Gérard de Cortanze, Magazine Littéraire số tháng Ba năm nay (người của ML vừa sang Việt Nam, chính là người lần trước tôi từng viết e-mail phàn nàn về việc ML thay đổi chán chết và đã không trả lời hehe). Tiêu đề bài phỏng vấn là “La littérature possède une dimension morale” (Văn chương có một kích thước đạo đức), nhân dịp ra mắt bản dịch một tác phẩm ngắn của Magris chủ đề huyền thoại Orphée; ở Việt Nam đã có bản dịch Không tưởng và thức tỉnh của Vũ Ngọc Thăng (cũng là người dịch Nam tước trên cây của Italo Calvino).

+ Tại sao ký ức có vị trí quan trọng như vậy trong tác phẩm của ông?

Ở tôi ký ức không gắn với một cảm giác về hoài nhớ, và chỉ có rất ít liên quan tới quá khứ. Đúng hơn là nó diễn tả tất cả những gì đã xảy ra, sự hiện diện của tất cả những gì với tôi có giá trị. Những người bạn đã quá cố của tôi đều vẫn luôn ở đó, vẫn ngồi ở hàng hiên quán cà phê ấy, chúng tôi cứ tiếp tục các câu chuyện sôi nổi và đối nghịch nhau chan chát. Ký ức giống như một cái cây đã bị chặt. Vết cắt trên thân cây kể lại câu chuyện của nó. […] Ta có thể lấy ngón tay chạm vào một kỷ niệm nào đó, một khoảnh khắc lịch sử nào đó. Ký ức là một bổn phận: nó cho phép không lãng quên các nạn nhân của bạo lực. Nhưng nó cũng có khía cạnh u tối của mình, khi bị ám ảnh bởi nỗi thù hận […]

+ Du hành có các điểm chung với văn chương không?

Việc viết, văn chương, phong cách luôn là một cuộc du hành. Viết, vốn không chỉ là một sự truyền đạt, thực hiện một chuyển dịch sự vật. Khi viết, tôi cảm nhận một cách thực thể, tôi khám phá một thế giới khác, tôi vượt một cái ngưỡng, tôi đi ngang qua. Theo định nghĩa, viết có nghĩa là đi qua bên kia bức tường. Khi viết xong một cuốn sách, tôi gần như không viết thêm gì nữa trong suốt một khoảng thời gian khá dài. Bởi vì khi ấy tôi cảm thấy nhu cầu rất lớn được nghỉ ngơi, quên đi hiểm nguy của sự viết.

+ Văn chương có phải là một luân lý không?

Không một kiệt tác nào cho phép thiếu vắng luân lý. Không phải bởi vì đã viết ra được Hài kịch thần thánh hay Hamlet mà tôi được quyền thiếu trung thực. Tôi ghét cái đạo đức quý tộc theo đó, như Milozs từng nói, chấp nhận các nhà thơ có một “trái tim lạnh lẽo”. Chắc chắn là văn chương không có bổn phận luân lý và tự nó phải tái hiện cuộc đời mà không cần để tâm tới mục đích sư phạm hay lo lắng đến các hậu quả. Nhưng chúng ta cũng biết rằng mặt trời chiếu xuống các đao phủ ở Auschwitz nhiều bằng xuống những nạn nhân của nó. Văn chương có bổn phận đặt chúng ta đối diện với con Méduse của cuộc đời, trên đầu là con rắn của mụ ta – chúng ta những kẻ chỉ muốn mặt trời chiếu sáng cho các nạn nhân. Ta không thể nào bắt Méduse đi cắt tóc được! Đó chính là cái phần tối tăm mà Ernesto Sábato từng nói đến khi ông bảo các sự thật sâu kín của nhà văn đôi khi hiện ra trong những cuốn sách có nhiều tính chất đêm nhất. Văn chương có một kích thước đạo đức khó tưởng tưởng nổi, bởi vì, dù không rao giảng gì cả, nó cho phép ta chỉ tận tay vào những gì có thể diễn đạt tốt hay xấu, chung thủy hay không chung thủy, trung thành hay phản bội […]

+ Một trong các tác phẩm của ông tên là Không tưởng và thức tỉnh [Utopie et désenchantement]. Ông có nghĩ rằng hai khái niệm này chiếm một vị trí đặc biệt trong các giai đoạn khủng hoảng?

Thức tỉnh và không tưởng không đối lập với nhau, mà bổ sung cho nhau. Không tưởng, với việc cho rằng mình sở hữu một công thức cho phép chạm được vào hạnh phúc, thường chỉ dẫn tới một xã hội toàn trị. Ngược lại, thức tỉnh là một điều gì đó rất tích cực [Magris nói như vậy bởi vì désenchantement hay disincanto trong tiếng Ý có hình thức negative: cũng không hoàn toàn là “thức tỉnh” như nghĩa chúng ta hiểu], bởi nó nhắc nhở chúng ta rằng mọi dự đồ đều phải liên tục được sửa chữa, xem lại, rằng không có công thức tất định nào, rằng sẽ luôn có các thất bại […]

+ chắc các bác đã bắt đầu thấy mệt mỏi với kiểu đặt title cắc bụp rồi đấy nhỉ hehe, thôi bonus một phát nhé