Phiên âm là hiện tượng hết sức phổ biến, tôi tạm xếp vào cùng nhóm với vay mượn.
Trong tiếng Việt, tỉ lệ từ vựng là phiên âm chắc chắn không nhỏ một chút nào. Nếu xét chi li, Hán-Việt có phải là phiên âm không? Theo tôi là có, nhưng sự phân biệt này chắc là không có mấy ý nghĩa. Ở giai đoạn hiện đại, rõ rệt nhất là phiên âm từ tiếng Pháp.
Để viết đúng được chính tả các từ phiên âm này, chỉ cần để ý đến nguyên tắc mô phỏng âm. Nguyên tắc này (tôi) chưa thấy ai phát biểu một cách tường minh, nhưng rất đơn giản: trong tiếng Pháp có âm tương tự “s” (sờ nặng) và âm tương tự “x” (xờ nhẹ) trong tiếng Việt, và cứ từ đó mà suy ra, rất dễ. Âm “s” tương ứng với “ch”, “ts” và thậm chí có thể mở rộng đến “s” nằm giữa hai nguyên âm, còn âm “x” tương đương” với “s” và “ss”.
Từ đây, chúng ta nói “săm” (xe đạp) bởi vì gốc của từ này là “chambre” trong tiếng Pháp, nói “xà phòng” vì gốc của từ này là “savon”. Vân vân và vân vân.
Nguyên tắc này giúp viết đúng chính tả một số từ hay bị viết sai: cần viết là “xi rô”, “xúp” và “xốt” (nước xốt) (các gốc tương ứng là sirop, soupe và sauce). Nhiều người cũng hay viết “lò so”: nếu biết gốc từ là “ressort” thì sẽ không viết sai.
Trong phiên âm dạng này có nhiều biến âm, hình như đều theo các nguyên tắc phổ biến. Cùng với dạng “r” thành “l” như “lò xo” là một từ không quen thuộc mấy như “lập-gioòng” xuất phát từ “prison”, nghĩa là bị bỏ tù (từ này nhiều nhà văn thời tiền chiến hay dùng).
Theo đúng nguyên tắc này, “sadique” phải viết là “xa-đích”:)
Nhị Linh 