Nghe cũng kinh các bác nhẩy. Toàn văn còn kinh hơn: Giết chết một con chim mốc-kinh. Dĩ nhiên đây chính là bản dịch quyển To Kill a Mockingbird mà nhiều người miền Bắc giờ đã giề từng đọc.
Nhân trên báo đang có tranh luận về phiên âm hay không phiên âm, vì vẫn chưa cho ra đời được cái Phiên âm (II) nên tranh thủ tiện tay có quyển sách mới bới được tôi bèn xuống tay liền hehe. Bìa sách vẽ một cái hình hơi giống bao cao su nhưng thật ra là một người bị trùm đầu kín mít chỉ hở đôi mắt, vẽ cách điệu, phía trên đằng sau là mấy cái chấn song đại diện cho nhà tù. Hình người màu trắng toát, hẳn là có ý tạo tương phản với người da đen là nhân vật được “Lời giới thiệu” cho là trung tâm của cuốn tiểu thuyết.
Tên tác giả ghi là “Ha-pơ Li” (tức Harper Lee, dĩ nhiên), dưới dòng nhan đề là tiểu chú “Tiểu thuyết Mỹ”, Lương Minh Tâm và Phương Hiên dịch, in năm 1973, NXB Lao động (số lượng in ghi sau sách: 15.070, in tại nhà máy in Thống Nhất, khổ sách 12×19 chứ không phải 13×19 thông thường). Chắc hẳn thời đó đây là một sự kiện của văn học dịch tại Hà Nội, vì thời ấy với Mỹ ta có triết lý “Cái hầm chông là điều nhân đạo nhất” và Nguyễn Tuân viết Hà Nội ta oánh Mỹ giỏi.
Cạnh trang có dòng chữ “NHÀ XUẤT BẢN MONG BẠN ĐỌC GÓP Ý KIẾN, PHÊ BÌNH” (dòng chữ này làm tôi rất bồi hồi vì thật ra tôi cũng thuộc loại giờ đã giề, rất quen thuộc với câu đại-khái-là-slogan đầy tính cầu thị và hứa hẹn này) là trang ghi rõ: “Dịch theo bản tiếng Anh: “To kill a Mockingbird” NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC MÁT-SCƠ-VA, 1969″. Thật ra đây là một bản rút gọn, rất gọn, tổng số trang sách chỉ có 234 trang, lược bỏ rất nhiều (cỡ hai phần ba). Ngay đầu tiên đã là mấy dòng “Cha tôi tên là E-ti-cơ Phin-chơ. Ông là luật sư ở thị trấn Mây-cơm [chú thích ở dưới: Mây-cơm: một thị trấn ở bang E-lơ-be-mơ, thuộc về phía đông nam nước Mỹ. (N.D.) Có vẻ như người dịch không biết Maycomb là một địa danh tưởng tượng] Lần đầu tiên mới biết về thị trấn này, tôi thấy đó là một thị trấn cổ lỗ, chán ngắt.” Như vậy là đoạn mở đầu nói về nguồn gốc gia đình Finch đã bị bỏ đi. Cứ như vậy, thêm một chút là lại bị bỏ đi một đoạn, nhiều chỗ viết lại câu văn.
Nhưng cái tôi quan tâm nhất là “Lời giới thiệu” của “Những người dịch”. Sau đây là vài đoạn:
“Qua phong trào đấu tranh của nhân dân lao động, sinh viên, trí thức tiến bộ Mỹ v.v… chống cuộc chiến tranh xâm lược ở Việt Nam của đế quốc Mỹ, chúng ta thấy rõ ràng có hai nước Mỹ: một nước Mỹ của bọn tư bản độc quyền chuyên áp bức bóc lột và gây chiến xâm lược; một nước Mỹ của những người lao động cần cù, yêu tự do, yêu con người và đấu tranh chống lại xã hội Mỹ tàn khốc, nước Mỹ của những người mang dòng máu bất khuất của Oa-sinh-tơn (Washington), Linh-cơn (Lincoln), nước Mỹ với chân lý “Tất cả mọi người sinh ra đều bình đẳng” của Gie-phơ-xơn (Jefferson), nước Mỹ với Giôn Rít (John Reed), người chiến sĩ đầu tiên của giai cấp vô sản Mỹ đã chiến đấu đến hơi thở cuối cùng dưới ngọn cờ lý tưởng của chủ nghĩa cộng sản.”
Cùng với hai nước Mỹ, có hai dòng văn học Mỹ, trong đó có một “dòng văn học làm vinh dự cho một nước Mỹ chân chính với các tác phẩm nổi tiếng của các nhà văn xuất sắc Bi-chơ Xtô (Beecher Stow), Uýt-mơn (Whitman), Giéc Lăn-đơn (Jack London), Thi-ơ-đo Đrai-dơ (Theodore Dreiser).”
“Tuy vậy, tác phẩm Giết chết một con chim mốc-kinh còn có những hạn chế. Chủ nghĩa nhân đạo trong tác phẩm có tính tích cực, song cũng còn có chỗ nhân đạo một cách chung chung. Giữa xã hội Mỹ tàn bạo mà luật sư E-ti-cớt vẫn không đề phòng cẩn thận, ông vẫn nghĩ rằng mang một khẩu súng trong người tức là khêu gợi kẻ khác bắn vào mình, ông cho rằng kẻ thù chỉ nhằm vào ông để báo thù chứ không “hèn hạ” đến mức báo thù hai đứa con nhỏ của ông, do đó ông thiếu đề phòng và suýt nữa thì Giêm và Sói con bị giết.”
Đúng theo sơ đồ của hồi đó, sau màn đề cao tính chất tiến bộ của tác phẩm là các nét về nội dung, rồi phê phán một số thứ như là nhân đạo chung chung và nửa vời, rồi cuối cùng chốt hạ bằng mấy nhận xét về “nghệ thuật” như là giọng văn trong sáng dễ hiểu bạn đọc trẻ dễ tiếp cận etc.
Trong “Lời giới thiệu” (khoảng 15 trang) cũng trích dẫn ba quyển sách in vào thời đó: tập truyện ngắn Hoa dại, tập truyện ngắn Mỹ, NXB Lao động, 1972, trong đó có tới ba truyện viết về nạn phân biệt chủng tộc; Nói chuyện Mỹ…, các tác giả gồm C.B., Đ.X., T.L., Chiến Sĩ và Trần Lực, NXB Quân đội nhân dân, 1972; và Mỹ mà xấu, Vla-đi-mia Pô-dơ-me, NXB Văn học, 1964. Bác nào có mấy quyển này thì để lại cho tôi hoặc cho mượn nhé:)
P.S. Xem xét lại vấn đề phiên âm tên riêng nước ngoài, cân nhắc các lý lẽ, tôi vẫn nghiêng về “phe” viết nguyên dạng, không phiên âm. Tuy nhiên cũng có ngoại lệ: sách có đối tượng là độc giả trẻ con thì nên có phiên âm, đi kèm với nguyên dạng.
Nhị Linh 