Việt Nam là đất nước của dịch sách, từ khi bắt đầu Quốc Ngữ đã như vậy. Tại sao và như thế nào thì chưa bàn đến, tôi chỉ thấy là những người gần đây cứ kêu ca về việc sách dịch lấn át sách trong nước trên thị trường xuất bản ắt hẳn đã quá coi thường việc xem xét lịch sử.
Cái ảnh trên (mượn từ trên Internet) chụp lại bìa một cuốn sách dịch, lần đầu tiên do Đời Nay in tại Hà Nội năm 1944, bản này là Đời Nay tái bản tại Sài Gòn năm 1970.
Trong sách là tác phẩm của các nhà văn như Alphonse Daudet, Eugène Dabit, Luigi Pirandello, Stefan Zweig, Somerset Maugham…, người dịch là Thạch Lam, Khái Hưng, Thế Lữ, Huyền Hà, Vũ Minh Thiều.
Từ những tờ như Nam Phong dấu ấn dịch thuật đã rõ ràng lắm rồi, rất nhiều tờ báo và tạp chí khác trước 1945 cũng liên tục đăng tải các bản dịch, phần lớn là đăng nhiều kỳ, từ tiểu thuyết Tàu tới tiểu thuyết Pháp.
Nhà văn Việt Nam suốt một thời gian dài trước đây ngoài kích thước nhà văn còn có kích thước của nhà dịch thuật. Đến giờ thì tình hình đã đổi khác rất nhiều. Người lạc quan sẽ nói việc dịch thuật được chuyên nghiệp hóa, người bi quan sẽ nói nhà văn bây giờ dốt, người trung dung sẽ nói nhà văn Việt Nam tự loại trừ kích thước dịch thuật đi để được tự là mình :))
Số cuối cùng của tạp chí Thanh Nghị, cơ quan ngôn luận của một nhóm trí thức sau này sẽ là nòng cốt của đảng Xã hội và đảng Dân chủ, tức số 120 (11/8/1945) có lời thông báo đình bản, đăng tới ba tác phẩm dịch, trong đó Một tâm hồn nghệ sĩ của Maugham đã đăng phơi-ơ-tông trong suốt nhiều số. Bản dịch này là của Lê Đình Chân, và ở số 120 này vẫn còn chua thêm “Còn nữa” một cách đầy đau khổ.
Kiều Thanh Quế, tác giả của Cuộc tiến hóa văn học Việt Nam, một cộng tác viên quan trọng của tờ Tri Tân, cũng từng dịch quyển sách viết về Tolstoi của Stefan Zweig.
Miền Nam trước 1975 tạp chí Văn lừng danh về văn học dịch, nhưng không chỉ có vậy. Ngay ở miền Bắc cũng không khác nhiều lắm. Sách dịch ở Việt Nam lúc nào cũng vô cùng nhiều. Đi tìm hiểu lại một chút, tôi đã thấy kinh ngạc vì rất nhiều thứ đã tồn tại, thậm chí đã tồn tại từ rất lâu. Vấn đề là cứ thế hệ này sang thế hệ khác, người ta quên đi hết cả.
Nhị Linh 