[câu này là của Amos Oz, nhà văn Israel nổi tiếng nhất (đại ý): “vấn đề lớn nhất của văn chương Israel là phải dùng ngôn ngữ của các nhà tiên tri để tả nhân vật đi đổ rác”; vấn đề của Phạm Công Thiện thì ngược lại: phải viết sấm ngôn bằng ngôn ngữ con trâu tát nước gầu sòng mái gianh sơn cước khói lam chiều; đây là lời kết cho chủ đề Phạm Công Thiện, mặc dù đang hết sức ăn khách hic]
Mới gần đây tôi được tặng một số Văn học tạp chí, tờ báo của hai nhân vật Dương Bá Trạc (chủ bút) và Dương Tụ Quán (chủ nhiệm); đây là hai anh em ruột, xen vào giữa họ còn có Dương Quảng Hàm. Trước đó Dương Bá Trạc cùng Nguyễn Bá Trác đã là tả phù hữu bật cho Phạm Quỳnh làm Nam Phong. Nam Phong cũng có cả sự góp sức của bố Nguyễn Bá Trác là Nguyễn Bá Học. Ngoài họ Dương này còn có một họ Dương khác có nhiều công đối với báo chí Quốc Ngữ thời kỳ đầu, là Đông Lĩnh Dương Phượng Dực, học trò cưng của ông bác nhà Nguyễn Công Hoan; Dương Phượng Dực sẽ sinh ra một nhân vật sau này cũng nhiều kỳ tích, là Dương Kinh Quốc. Nghe nói khi Dương Kinh Quốc mất đi, gia đình bán tủ sách, thị trường sách cũ đã được một phen náo loạn.
Nhìn thấy cả một chồng Văn học tạp chí tất nhiên là tôi muốn hốt cả:) nhưng chỉ được lấy một số, mà ngồi giở xem từng cái mục lục để chọn số nào thật oách thì cũng ngại, thế là nhác nhìn thấy có số 13 chọn liền (1/3/1933). Thương nhất là người bị dị ứng bụi sách cũ.
Năm 1933 cũng là năm ấn hành quyển sách vẫn được coi là đầu tiên trong lịch sử phê bình văn học Việt Nam: Phê bình & cảo luận của Thiếu Sơn Lê Sĩ Quý, một nhà phê bình tài hoa nhưng không có nhiều may mắn về mặt hậu thế.
Thời kỳ này tiếng Việt như thế nào?
Số 13 của Văn học tạp chí mở đầu bằng bài “Bàn về vấn đề viết quốc-ngữ cho trúng” của THUCDẬT (không rõ là ai). Một vài đoạn:
“Đọc V.H.T.C. số 11, bài đầu, về vấn-đề viết chữ quốc-ngữ cho trúng, tôi lấy làm phục cái ý-nghĩ của tác-giả, song tựu trung cũng có điều tuy không đáng công-kích, nhưng phải thêm bớt, cái ý-nghĩ tốt ấy mới thành một vấn-đề được.
Thường xem báo, đọc sách, về phần riêng tôi, một điều đáng chán hơn hết. Là thấy trong nhiều bài rất có giá-trị, mà lại có lắm chữ viết sai tiếng, khiến đọc-giả đôi khi phải hiểu sai nghĩa.”
“Tiếng ta, trong ba Kỳ, đều là một tiếng. Nhưng vì non sông cách-trở, vì tập-tục gây nên, mà xứ này xứ nọ còn có nhiều giọng nói, tiếng nói khác nhau.”
“Nếu so sánh những tiếng trại bẹ ấy, trong ba Kỳ thời người Bắc nói lỗi tiếng nhiều hơn người Trung-Nam. Ấy là nói sự lầm lộn trong đám có học thức với nhau, chí như kể sự sai lầm tiếng nói ở thôn quê thời không làm sao mà kể hết được.”
“Trong bài “Vấn-đề viết quốc-ngữ cho trúng” của V.H.T.C. số 11, trang 64, tác-giả có kể câu: “nhờ đó vụ sung đột ấy khỏi xinh ra chiến tranh” của ông Phan-Khôi, rồi trích một chữ xinh và nói rằng ông Phan-Khôi lại lầm chữ sinh ra chữ xinh. Tôi xem xong, ngẫm nghĩ mà tức-cười suốt một ngày, đến nay hễ nhớ… lại cười… Tôi cười, vì trong câu của ông Phan-Khôi đó có đến hai chữ phải trích, chứ không phải một chữ. Hai chữ ấy là chữ sung và chữ xinh. Tác-giả bài “Vấn-đề viết quốc ngữ…” trích chữ xinh là lầm, sao lại không biết trích chữ sung cũng là lầm. Sung đột phải nói là xung đột, xinh ra phải nói là sinh ra mới trúng giọng.”
“Ấy, đã đành rằng tiếng nói trong ba Kỳ, nơi nào cũng có ít nhiều tiếng nói sai giọng, (không kể những tiếng nói khác nhau như cái dù nói cái ô, cá trăn nói cá quả vân, vân), đã đành như thế, song muốn cho chữ quốc-ngữ có nhứt định, ta cần phải đổi lười làm siêng, lại phải biết chỗ sai lầm mà cải quá, hoặc cầu thày sửa đổi mới nên được.”
“Tác-giả bài “Vấn đề…” lại còn trích những chữ hãy của ông Đào-duy-Anh, viết trong “Thế Giới Sử”, mà bàn rằng: hay là ở Trung-Kỳ vẫn nói vậy chăng (nghĩa là nói hễ ra hãy). Không phải; người Trung Kỳ không lộn chữ hễ ra hãy. Huống chi ông Đào-Duy-Anh lại là người quê ở đàng-ngoài, thời không biết ông học đâu mà lại dùng hãy làm hễ, hay là ông cho chữ hễ là tục mà tự ý đổi ra chữ hãy. Đó lại là một vấn đề khác, cũng can hệ đến nền-móng quốc-văn, ta sẽ bàn trong một bài sau.
Theo sự nghe thấy của tôi, thời trong ba Kỳ, chỉ có kẻ học thức hai tỉnh Quảng-Bình và Quảng-Trị là nói ít sai tiếng và viết rất trúng chữ. Một người quê quán tỉnh Quảng-Bình, thường hay viết báo là Hoài-Nam tiên sanh; tôi xin giới thiệu cùng độc-giả, để khi đọc những bài vở của tiên-sanh, cho có ý xem xét chữ mà suy nghĩ, chắc cũng có ích cho sự viết trúng chữ quốc-ngữ. Ở Bắc-hà, thời có Phạm-Quỳnh tiên-sanh, văn cũng ít khi có chữ lầm. Nơi Đế-đô có Vân-Hán tiên-sanh và Hòe-Đình tiên-sanh là hai anh em, thường hay nghiên cứu quốc-văn và hay luyện chữ cho trúng tiếng.
Nếu trong hội-đồng biên-tập bộ Việt-Nam Tự Điển là cái then chốt tương lai của quốc-văn, gồm có những tay học thức, có lòng nhiệt thành với quốc-văn, như các tiên-sanh kể trên, thời họa may việc định hình cho mỗi chữ mới có phần xác-tạc được; bằng không thời bộ Việt-Nam Tự Điển rồi e cũng chẳng khác các bộ “Giáo-Khoa-Thư” là những sách “Loài chim đẻ ra… chứng” mà ta thường nghe trẻ em lắp đi lắp lại trăm ngàn vạn lần vậy.
Tôi viết đến đây, gác bút, đọc lại bài này, trong lòng vẫn hoài nghi, không biết có khỏi lầm chữ không. nếu còn có chữ sai lạch, thời quốc-văn Đại-Cồ-Việt ta khó viết thật. Mong nhờ các bậc am tường chỉ giáo.”
[World Cup rồi hay sao nhỉ; lâu lắm rồi tôi không xem bóng đá, từ khi nghĩ rằng đã học được mọi ngón nghề của Emmanuel Petit, Francesco Totti và Marco Simone, những thần tượng ngày xưa, đều là cầu thủ thuộc một thế hệ đã xa hic; chứ trước đây có dạo tôi còn viết bình luận bóng đá hằng ngày, một độc giả chăm chỉ và hâm mộ chính là… Giò Lang Ben :d]
[đêm lại mưa hic nghe thật là buồn]
————
Quảng cáo hộ cho bên sachxua.net: từ 16 đến 20 tháng Sáu này tại Thư viện Hà Nội có triển lãm “Báo chí Việt Nam (1865-1954)”. Sự kiện đặc biệt đấy: đây mới là dịp đấu-xảo lịch-sử báo-chí lần thứ ba của Việt Nam, hai lần trước đều đã cách đây nhiều chục năm và đều là ở Sài Gòn.
Lần triển lãm-trưng bày này tôi quyết định không tham gia ngay từ đầu, tuy nhiên cũng cho bên đó mượn bốn tờ báo để bày, hai tờ trước 1945 và hai tờ thuộc giai đoạn 1945-1954. Đố các bác đi xem về mà nói đúng được mấy tờ báo của tôi là những tờ nào đấy :d
Nhị Linh 