Khi nào thì ta thấy buồn cười? Nhiều câu trả lời khả dĩ, nhưng theo tôi có câu trả lời này hơi trái khoáy: khi ta có hiểu biết. Kích thước tri thức của chủ nghĩa hậu hiện đại có một vương vấn ở khía cạnh này; làm thế nào mà một cái nhại, một cái đùa, một cái mỉa, một cái giễu, một cái đạo (văn), một cái liếc (mắt đưa tình) có thể trụ vững được? là vì độc giả hiểu biết tìm ra nghĩa trong đó.
Hình như ý tưởng về cái cười đòi hỏi hiểu biết này Henri Bergson đã nói đến trong cuốn Le Rire (Cái cười). Mấy hôm trước có bác Cá Sấu Hoa Cà vào comment trong blog này tôi mới biết ngoài những bản dịch của linh mục Cao Văn Luận thì Le Rire cũng đã được Phạm Xuân Đổ dịch, nhan đề là Tiếng cười. Tôi cũng chưa bao giờ thực sự đọc Bergson, vì hình như Bergson thuộc vào các tác giả mà Calvino nói tới, những người “kinh điển” đến mức ai cũng tưởng chừng như mình đã đọc rồi mặc dù chưa đọc bao giờ. Cứ đọc Proust mãi rồi ta cứ tưởng đâu mình rành Bergson lắm:)
Nếu không được báo trước, hoặc nếu không phải một người quen đọc, chẳng hạn như một anh thợ nề người Pháp một buổi trưa ngồi mát chẳng biết làm gì vớ được ở góc tường một quyển sách ai đó bỏ quên, tên là La Disparition của Georges Perec, rất có thể anh thợ nề sẽ đọc nó, biết nó nói gì, cảm thấy có cái gì đó là lạ nhưng không rõ là cái gì. Có thể mãi sau này, không bao giờ, anh thợ nề biết được rằng cuốn sách ấy không có một chữ “e” nào. Thiếu hiểu biết không gây ra một thảm họa nào đáng kể, nhưng nếu xét về độ hiểu thấu, thì tổn thất thật là nặng nề.
“DOI LY KHÔNG BAO GIỜ CÓ THẬT” là câu thơ rút từ bài “Lời hứa của Doi Ly” trong tập gần đây nhất, ấn phẩm gần đây nhất của NXB Giấy Vụn, Khi kẻ thù ta buồn ngủ (nếu Trại súc vật còn chưa in xong).
Tôi đã có lần nói trong Mở Miệng, Bùi Chát là người có phẩm chất thi sĩ lớn nhất (rất chi là hy vọng Lý Đợi không phật lòng vì câu nói đó), nhưng Lý Đợi mới là nguồn cảm hứng cho sự hài hước. Trong tập thơ này, có những bài thực sự khi đọc tôi phải lăn ra cười, như bài “Nhân đi massage, gặp nữ lưu hào kiệt”. Toàn văn tập thơ này có thể dễ dàng tìm, nên thôi đỡ phải trích dẫn mất công:) Điều này có thể là tôi không giống ai, nhưng thực sự với tôi hài hước là một phẩm chất.
* Thế tại sao câu “DOI LY không bao giờ có thật” lại buồn cười? Là vì nó nhại tên tập sách cực kỳ nổi tiếng trước 75 tại Sài Gòn của thần đồng, lớn lên thì thành thiên tài, Phạm Công Thiện: Mặt trời không bao giờ có thực.
Dù rằng tập Khi kẻ thù ta buồn ngủ này cay đắng hơn người ta có thể tưởng.
+ Tối qua đã nhận được sách bác Quý tặng. Đổi chác có khác, hiệu quả thật :d
Nhị Linh 