Bài “Văn hóa chú thích” của Nguyễn Hưng Quốc đã chỉ ra một điều rất hiển nhiên: nhà nghiên cứu Việt Nam, nhất là những người thuộc các thế hệ trước, trích dẫn và làm chú thích rất có vấn đề, và cái đó là do giáo dục.
Điều tôi muốn nói ở đây là khi đọc sách của Nguyễn Hưng Quốc, mà cụ thể là Mấy vấn đề phê bình và lý thuyết văn học (Văn Mới, California, 2007), thì điều tôi thấy đáng phàn nàn nhất chính là chú thích (và trích dẫn).
Tôi đọc cách đây quãng hai năm, bây giờ không nhớ cụ thể từng chỗ nhưng trong khi đọc tôi có đánh dấu lại: trích dẫn trong Mấy vấn đề… chủ yếu lấy từ các trang đầu tiên trong những cuốn sách tiếng nước ngoài. Bởi Mấy vấn đề… lấy nguồn tài liệu chính từ các “anthology” và “reader” về phê bình và lý thuyết của Anh-Mỹ, nên có thể thấy ngay là Nguyễn Hưng Quốc chủ yếu trích dẫn từ các “Introduction”. Hình như trên 50% trích dẫn trong sách là thuộc “các trang La Mã” (phần “Introduction” trong các sách tuyển tập của Anh-Mỹ thường đánh dấu trang bằng số La Mã, tất nhiên không phải là tất cả), tập trung chủ yếu trong 30 trang đầu mỗi cuốn sách. 100% ở đây là đã tính tất tần tật, cả sách tiếng Việt.
Trong khi đọc Mấy vấn đề… không ít lần tôi muốn bật lên câu hỏi: ơ sao lại thế. Cụ thể thế nào tôi sẽ tìm lại cuốn sách, tôi còn nhớ chính xác được một lần nhắc tới “Mercure Français” và đặc biệt lúc Nguyễn Hưng Quốc triển khai một luận đề rất quan trọng trong cuốn sách dựa trên một trích dẫn từ Wellek, nhưng trích dẫn này lại bị hiểu sai.
Quay trở lại với vấn đề rộng hơn: các nhà nghiên cứu nước ngoài khi nghiên cứu Việt Nam có vẻ như đã vượt qua “phase” ban đầu vô lối và trịch thượng khi áp đặt mô hình nghiên cứu của mình làm thước đo đánh giá, từ đó với họ các nhà nghiên cứu Việt Nam trích dẫn không giống họ nghĩa là trình độ rất thế này thế nọ. Nhìn theo cách đấy, Trần Đình Hượu và kể cả Lê Quý Đôn đúng là mấy học trò tiểu học. Nhưng giới nghiên cứu nước ngoài về Việt Nam hiện nay cũng nhiều vấn đề :d đặc biệt là khi nghiên cứu về giai đoạn trước 1945 và giai đoạn miền Bắc 1954-1975, khi nào tôi sẽ liệt kê ra một loạt (Nguyễn Lê Hiếu trong một thảo luận trên talawas cũng đã chỉ ra nhiều điều không hay ho trong cách nhìn và cách tiến hành công việc của nhà nghiên cứu nước ngoài).
https://nhilinhblog.blogspot.com/2010/08/nguyen-hung-quoc-trich-dan.html
Nhị Linh 