Nhân vừa kiếm được cuốn sách Úc Viên thi thoại của Đông Hồ Lâm Kỳ/Tấn Phác, tôi nhớ đến việc đã bàn mấy lần về vấn đề “thi thoại” ở Việt Nam.
Vu Gia khi viết về Phan Khôi như tôi đã trích dẫn trong một bài viết nói rằng Chương Dân thi thoại là cuốn “thi thoại” đầu tiên của Việt Nam. Nhưng theo như Tiến sĩ Nguyễn Thanh Tùng (à mà bác ấy đã xong tiến sĩ chưa nhỉ : p) trong bài viết này, thì trước đây Miên Thẩm có thể đã có Thương Sơn thi thoại. Nếu điều này đúng thì đương nhiên mọi khẳng định rằng Chương Dân thi thoại là cuốn thi thoại đầu tiên tại Việt Nam là sai. Tất nhiên, theo như trình bày của Nguyễn Thanh Tùng, văn bản Thương Sơn thi thoại nằm ở thư viện tư gia của Cao Xuân Dục (thư viện Long Cương), mãi sau này mới được tìm ra và nói đến.
Vấn đề tạm bỏ qua một bên, tôi chú ý đến Úc Viên thi thoại vì nghĩ trong sách thế nào cũng có ý nào đó về “thi thoại”. Và quả nhiên là có. Cuốn sách in năm 1969 (NXB Mặc Lâm, Yễm Yễm thư xã làm tổng phát hành), sau khi Đông Hồ đã qua đời, nhưng đã được tác giả “tuyển chọn và đóng thành tập hai hôm trước ngày đi vào cõi vĩnh viễn”, như trong sách có ghi. Sau “Tiểu sử tác giả” là “Tựa” của Lộc Đình Nguyễn Hiến Lê, bạn thân của Đông Hồ, và đọc lời “Tựa” này theo tôi đã ngã ngũ tại sao nhiều người khẳng định Chương Dân thi thoại là cuốn thi thoại đầu tiên của Việt Nam.
Nguyễn Hiến Lê viết:
“Loại đó [tức thi thoại] rất ít người viết: đời Đường, đời Tống, mỗi đời dài mấy trăm năm mà trong văn học sử chỉ ghi lại độ dăm tập thi thoại. Ở nước ta từ trước tới nay chỉ có mỗi một tập của Chương Dân” (tr. XIII).
Nhận định này, rất khó biết là của Nguyễn Hiến Lê, một cách độc lâp, hay Nguyễn Hiến Lê nói dựa theo lời khẳng định chắc nịch của Phan Khôi trước đây.
Đây là đoạn Nguyễn Hiến Lê ca ngợi Đông Hồ:
“Từ trước tôi vẫn lấy làm lạ: trong số các nhà văn thời Nam Phong, chỉ duy có Đông Hồ là văn, thơ đều hay, nhất là văn có đủ giọng: đẹp đẽ như văn Lục Triều; có đoạn bình đạm, cổ kính như văn Đường Tống; có chỗ lại tự nhiên, thân mật như văn hiện đại, mà luôn luôn thanh nhã. Vậy thì còn ai đủ điều kiện hơn ông để viết thi thoại?” (tr. XV).
———–
Hóa ra Đông Hồ còn có một biệt hiệu là Nhị liễu tiên sinh, gốc tích giống hệt Ngũ liễu tiên sinh Đào Tiềm, đại khái trước nhà trồng hai cây liễu nên gọi là Nhị liễu tiên sinh : p
Các bác Hán-Nôm cho hỏi chính xác thì “úc” trong “Úc Viên” nghĩa là gì? Bài đặt ở đầu tập của Mộng Tuyết thất tiểu muội chỉ nói cô gái tên là Út, muốn đặt tên vườn nhà là “Út Viên” nhưng nhà nho được hỏi ý kiến thấy chữ Hán không có “út” nên thuyết phục đổi thành “úc” vì ý nghĩa hay lắm, nhưng hay thế nào thì chả nói : (
———–
À mà quên đấy, chính tôi còn có một chứng tích huy hoàng nữa của “thi thoại Việt Nam” mà quên béng mất: tập Thi thoại của Văn Hạc (tức Lê Văn Hòe) in năm 1942 tại Quốc Học thư xã trong “Tủ sách Nghệ thuật”. Cái này bây giờ hay được gọi là “hàng tiền chiến” :p Tất nhiên quyển này in sau Chương Dân thi thoại, nhưng trong những gì tôi đọc về “thi thoại” thì sau này người ta hình như nghĩ đương nhiên trước 1945 chỉ có Chương Dân thi thoại và một cái hao hao là Thi tù tùng thoại (Huỳnh Thúc Kháng). Thậm chí có người còn nói trước 1945 chỉ cần có hai quyển kia, cùng Thi nhân Việt Nam là biết hết được thơ ca Việt Nam. Giá mà được như thế thật : p
Chú thích cuối sách: “Ngoài những “tắc” đã đăng trong báo “Công-Luận” (Saigon) và “Việt-Báo” từ năm 1935 tới 1939, trong cuốn này, có một “tắc” đã đăng “Báo mới”, một “tắc” đã đăng trong “Trung Bắc Chủ Nhật” năm 1941 và nhiều “tắc” mới viết, chưa từng đăng báo nào.”
———–
Giờ mở rộng hẳn phạm vi nhé: đúng là có tìm có hơn:
– Trong bài này, Hàm Đan Trần Hoàng Hoàng cho rằng Nam Ông mộng lục của Hồ Nguyên Trừng chính là “thi thoại” đầu tiên của Việt Nam. Cùng ý kiến này là bài rất dài của Đào Văn Khởi. Giá kể đồ nho Trần Quang Đức cho ý kiến về vụ này thì hay quá : p
– Trần Thanh Đạm nói Trần Mai Châu cũng viết thi thoại.
– Nguyễn Hưng Quốc viết: “trong nửa đầu thế kỷ 20, truyền thống thi thoại vẫn còn khá phổ biến ở Việt Nam”. Ái chà, đến Phan Khôi còn tự nhận mình là người đầu tiên viết thi thoại ở Việt Nam, thế thì cái “truyền thống thi thoại” (vẫn còn trong nửa đầu thế kỷ 20, tức là trước đó còn rõ nét hơn) ở đâu ra?
– Cá biệt còn có cả Bắc Ninh thi thoại
http://nhilinhblog.blogspot.com/2012/03/mo-rong-van-e-thi-thoai.html
Nhị Linh 