Không biết sách của một thời ảnh hưởng đến mức nào tới con người của thời ấy xét trên nhiều phương diện, nhưng hẳn là có ảnh hưởng không nhỏ, đặc biệt là trong sự hình thành gu thẩm mỹ. Điều này nhiều khi mang tính chất quyết định cho một nền văn hóa ở mỗi giai đoạn.
Hôm trước là một thời của miền Nam Việt Nam trước 1975, thời có rất nhiều sách triết học. Thật ra mảng sách đó tương đối không dễ tìm, có được chừng chục tác phẩm thì đơn giản, nhưng hơn thế là không dễ nữa.
Còn ở miền Bắc, suốt một thời là như dưới đây; hẳn rất nhiều người còn rất nhớ những hình ảnh như thế này:
Sách thuộc dạng này in theo kiểu hợp tác giữa Liên Xô và Việt Nam: bên Việt Nam cung cấp bản dịch và người biên tập, rồi sách được in bên Liên Xô, chuyển về Việt Nam. Nhiều quyển có hai bản, bản Việt Nam và bản Liên Xô, với những cái tên danh tiếng một thời như Cầu Vồng hay Tiến Bộ.
Những quyển sách theo dạng này có chất lượng rất tốt, giữ đến giờ vẫn còn rất nghiêm chỉnh, giấy trắng và dày, chữ sắc nét. Được một cái là rất nặng.
Nhưng phải nói thật, gần đây tôi mang ra đọc thử lại, thì không thể đọc nổi. Chúng mới được xuất bản cũng chưa lâu lắm, nhưng sao thấy thật xa lắc xa lơ, chẳng còn chút gì liên quan nữa.
Và có cả sách phản gián thể thao (hồi ấy nhà xuất bản Thể dục Thể thao thật ra lại khá oách) :p
Cũng may mà thời ấy còn có sách thiếu nhi, mảng sách không bị khuôn hẳn hoàn toàn vào một cái “nếp” như những quyển sách trên đây.
Từ điểm nhìn của tôi, tôi đặc biệt quan tâm đến một bộ sách mà mãi gần đây tôi mới đọc, Đaghetxtan của tôi:
Ngày xưa tôi đã không đọc vì dị ứng với những thứ bị nhắc đến quá nhiều, trở thành Kinh Thánh của lũ học sinh cấp ba, nhất là những bạn đi thi học sinh giỏi văn; thuở ấy, Đaghetxtan của tôi và Thi nhân Việt Nam hẳn là “hàng hot” bậc nhất, được trích dẫn nhiều kinh khủng trong bài làm của học sinh.
Thế nhưng Đaghetxtan của tôi thuộc về một thứ thẩm mỹ rất thấp, đại khái Raxun Gamzatôp cũng kiểu như Nông Quốc Chấn vậy.
Điều ấy giải thích nhiều điều cho sau này.
Nhị Linh 