(mồng một tháng Sáu, post lại bài mồng một tháng Sáu viết cách đây 5 năm)
+ Èn fái nồn ly 
Mồng một tháng Sáu, ngày của các cháu, mà lại viết về cuốn truyện Bắt trẻ đồng xanh (Nhã Nam và NXB Văn học, 2008, Phùng Khánh dịch), hẳn nhiều người nghĩ tôi là người phản giáo dục.
Thì đã hẳn Holden Caulfield thuộc hàng top các nhân vật của lịch sử văn học về tần suất chửi rủa. Nó chửi trong khi trò chuyện với bạn, và nhất là nó chửi trong những suy nghĩ riêng của mình. Và cũng không sai chuyện ở bên Mỹ cuốn sách hết được đưa vào rồi lại bị đưa ra khỏi chương trình học nhà trường sau những tranh cãi nảy lửa. Ông tác giả Salinger còn làm khó hơn cho việc bình thường hóa sự chấp nhận cuốn tiểu thuyết vì cứ nhất định trốn biệt tăm khỏi giới truyền thông. Quả thật ông khác tuyệt đại đa số các đồng nghiệp, họ không bỏ qua cơ hội nào để nâng cấp cho tác phẩm nhiều khi xoàng xĩnh của mình bằng cách chất đống vào vô số ý nghĩa chân thiện mỹ đầy vẻ bong bóng xà phòng, hoặc ít ra thì cũng là một thái độ bí hiểm đánh đố (hay được mỹ từ hóa thành “có sức khơi gợi”) nào đó.
Tôi vẫn mạnh dạn “đề cử” Bắt trẻ đồng xanh cho sự đọc của không chỉ trẻ em Việt Nam và không chỉ cho dịp 1/6 mỗi năm lại có một lần này là vì đó là tác phẩm văn chương hiếm hoi khi cái thực ở những đứa trẻ sắp trở thành người lớn (tuy tôi vẫn tin rằng có những đứa trẻ không bao giờ lớn) được đạt đến ở cự ly gần đến vậy, và cái ước vọng được là thực được diễn tả tài tình đến vậy. Không phải tôi nghi ngờ gì các chuyên gia văn hóa đọc đột nhiên xuất hiện thành hàng ngũ đều tăm tắp thời gian gần đây chẳng hề cảm thấy phí thời gian đồng thanh yêu cầu nâng cao khả năng đọc sách “nghiêm túc” cũng như nâng cao trí tưởng tượng ở người Việt Nam. Chắc chắn là họ có lý, cũng như chắc chắn văn hóa đọc là một chuyện nghiêm túc hơn những lời hô hào.
Thực tình mà nói đã đi học là người ta muốn nghỉ học, thậm chí bỏ học, đó là một sự thật, và nếu trẻ con không ưa thích tay trộm tài tình Arsène Lupin hoặc người hùng da đỏ Oskeola (một thời còn có cậu bé Tômêch can trường người Ba Lan) thì tình cảm của chúng cũng được dồn nhiều cho các nhân vật nghịch ngợm bậc nhất như kinh điển của kinh điển Tom Saywer, hay với trẻ em Việt Nam gần đây còn là cô bé Pippi từ Thụy Điển xa xôi và cậu bé Nicolas nước Pháp, cả ba đều chuyên làm những việc dị thường và khó nói là không phản giáo dục (theo quan điểm thông thường). Nhà văn lớn Jean Cocteau từng viết Les Enfants terribles (Những đứa trẻ khủng khiếp) và nhà văn cũng lớn không kém Hervé Bazin thường xuyên có nhân vật là chú bé tinh quái thậm chí nhiều khi là cả ác độc. Trẻ con đúng là như búp trên cành, chỉ có điều cái cành không phải lúc nào cũng trong lành như không khí của những câu chuyện khuyến thiện.
Sau một kỳ học, Holden Caulfield chỉ qua được duy nhất môn tiếng Anh (chúng ta nhớ đến câu thơ của Xuân Diệu miêu tả một người “Rất tồi toán pháp, khá văn chương”…). Nó còn dùng dằng ở lại trường Pencey thêm ít thời gian với vài thằng bạn có tài “tán tỉnh với cái giọng Abraham Lincoln rất mực chân thành” rồi bỏ lên New York với một ít tiền và rất nhiều suy nghĩ trái thậm tệ với quy ước xã hội, nhất là trong sự đánh giá, nhìn nhận cuộc sống bên ngoài và những người tình cờ giáp mặt. Nó gặp nhiều chuyện không mấy dễ chịu với phần hạ đẳng xã hội đê tiện cũng như phần thượng lưu không mấy hơn về mức độ thành thực, cuối cùng cũng gặp được em gái Phoebe mà nó yêu quý và thành tâm muốn trở thành một cái gì đó giống như một kẻ bảo vệ không để trẻ con rơi xuống vực thẳm kề sát cánh đồng. Rồi nó cũng sẽ quay trở về trường học, nhưng là cùng với một bộ áo giáp tự vệ vô hình dày hơn trước những sự không chân thật đội lốt thành thực.
Trường học là nơi dành cho một mức độ trung bình về mọi mặt của trẻ con. Lớp chuyên lớp chọn cũng chỉ mới là một cách ứng xử đối với chất lượng học tập của một số đứa trẻ nổi trội hơn, còn khác biệt về suy nghĩ và cách hành xử thì luôn vấp phải sự bối rối và thậm chí sự phân biệt. Sẽ thật khó khăn cho những cô bé cậu bé không chăm chỉ tự nhồi sọ lịch sử kim tự tháp Ai Cập hoặc công thức hóa học mà lại chỉ day dứt tự hỏi mùa đông thì những con vịt trong Công viên Trung tâm đi đâu. Điều đó nói cho cùng thể hiện ham muốn được khác biệt, được không tuân lời, được nhìn nhận khác đi của hơn một đứa trẻ. Chúng ta cũng cần nhớ rằng định đề đầu tiên trong lý thuyết giáo dục của John Dewey là “Sự sống được khôi phục bằng việc truyền dạy” (trong Dân chủ và giáo dục, NXB Tri Thức, 2008, Phạm Anh Tuấn dịch). Dewey hay những người thực sự quan tâm đến trẻ con và thực sựnhớ mình đã từng có thời là trẻ con hiểu rằng trường lớp chính là cuộc sống, nó không dùng để chuẩn bị cho tương lai, mà là chính môi trường sống, thành ra nếu không tạo ra được sự hứng thú và niềm hạnh phúc cho những đứa trẻ thì coi như trường học lại chính là cái ổ khổng lồ của sự phản giáo dục.
Sẽ thật đau khổ khi một đứa bé giống hệt như người lớn khi lớn lên lại giống hệt như một đứa trẻ con.
Nhị Linh
còn đây là Tô-mếch, còn đây là Marie-Aude Murail
Trên trang của Công Tử Hà Đông Hoàng Hải Thủy. Cám ơn tác giả đã chỉnh sửa cho một số chi tiết :))) Chỉ xin nói thêm một điều: tôi đã không tự tay cắt báo Ngôn Luận để lưu tác phẩm “Nổ như tạc đạn”; bộ sưu tập cắt báo này tôi mới tìm được gần đây.
Dialogue :)))
Tam Ích :p
Phạm Công Thiện :d
Nhị Linh 