Borges từng viết rất nhiều về thư viện-mê cung, thư viện như một cách hình dung về thế giới. Ông còn viết không ít, lấy cảm hứng rất nhiều từ những quyển từ điển.
Từ điển mô phỏng thế giới, nhưng đã xếp thành trật tự.
Từ điển là một dạng thế giới song song: một bộ từ điển lý tưởng có thể hình dung là quyển có chứa từ tương ứng với bất kỳ cái gì có ở trên đời.
Hai bài thơ dưới đây suy nghĩ về từ điển. Tôi chỉ nói là cả hai đều rất đặc biệt.
nghĩ quanh từ điển
(Nguyễn Ngọc Tư)
Cay se bay lên khỏi bã trầu
đắn đo hằn vết cắn môi
tàn cuộc đôi co loi ngoi nước bọt
những từ tươi quẫy khỏi mặt giấy vàng,
từ gốc Hán cũ càng ngoảnh lại cố hương
nổi trôi trên lớp lớp người
theo đổi dời chúng dai dẳng sống
mẹ mớm cho con chỉ mỗi yêu thương
hóa kim khí rít qua răng vị tướng
thành lời kêu than của kẻ ăn mày
bắt quả tang đê hèn đang làm đau người khác,
chơ vơ đi lẻ
đẹp nịnh bợ chính mình
hạnh phúc thì rộng rinh, đổ vào bao nhiêu niềm vui không chật
(tựa như hạnh phúc là từ không có thật,
giống như công bằng, tự do)
khoảng giấy trắng mang nhiều giải nghĩa nhất
tan nát theo chân cô dâu đi từ giã mối tình đầu
chim mắt đỏ rắc bìm bịp lên sông gọi nước
chiến thắng cắm cờ lên xác anh em
tự tử sủi tăm khi chìm xuống đáy
lời yêu tê dại của người đàn bà Cổ Loa đã hóa thạch,
áp tai vào đá nghe u ơ
tự giải nghĩa u ơ là một nụ hôn ngộp thở
cả ngàn trang không gặp từ tả nhớ,
bới khoảng không sau cuốn sách khép hờ
tìm một từ to bằng một ngàn trống trải, lại nhỏ như một cái xiên dính chặt tim vào xương ức
mỗi nhịp đập mỗi đau
không chết được
Bài dưới đây của Charles Simic, đăng trên The New Yorker số mới nhất:
The Dictionary
Maybe there is a word in it somewhere
to describe the world this morning,
a word for the way the early light
takes delight in chasing the darkness
out of store windows and doorways.
Another word for the way it lingers
over a pair of wire-rimmed glasses
someone let drop on the sidewalk
last night and staggered off blindly
talking to himself or breaking into song.
———–
Nhị Linh 