Văn học miền Nam: Thơ

Nguyễn Bắc Sơn mới qua đời, không biết có bao nhiêu người thực sự hiểu được rằng nhà thơ Việt Nam lớn nhất vừa qua đời.

Một thời, đã có những nhà thơ rất lớn, sống cùng không gian và một khoảng thời gian: Thanh Tâm Tuyền, Bùi Giáng và Nguyễn Bắc Sơn. Điều đặc biệt của Nguyễn Bắc Sơn nằm ở ngay cái tên bài thơ và tập thơ ấy: “Chiến tranh Việt Nam và tôi”. “Chiến tranh Việt Nam và…” sau dấu ba chấm người ta chờ đợi một cái gì đối trọng được với cuộc chiến tranh, nhưng với Nguyễn Bắc Sơn, ở sau dấu (…) là “tôi”. Một vị thế như thế lớn vô cùng, đó là một thơ ca rất lớn ngay từ đầu, từ chỗ đặt một cá nhân thản nhiên đối diện, một cách lẻ loi, với chết chóc và chém giết tập thể. Ai đủ sức như thế? Và thơ Nguyễn Bắc Sơn càng lớn vì cái phần không phải chiến tranh ấy, cái phần “tôi”, hay cũng có thể gọi là đời thường. Xuất chúng nhất ở Nguyễn Bắc Sơn chính là phần ngược lại của chiến tranh kia.

Thơ ca của một thời, tôi từng có lần đem ra trưng bày một phần (xem ở đây). Nhưng lần này tôi làm lại, theo cách thức giản dị nhất, là xếp theo trình tự thời gian.

– Trước

Các tiền bối miền Nam: Đông Hồ, Ưng Bình Thúc Giạ Thị, rồi Khuê sầu thi thảo Cao Ngọc Anh, Thơ ý Hồ Văn Hảo, Vũ Hoàng Chương, Đinh Hùng của Mê hồn ca, những thơ ca đi trước:

– 1956

Thanh Tâm Tuyền, Tôi không còn cô độc

– 1959

Trụ Vũ, Thơ

Chế Vũ, Khát vọng

Hà Liên Tử, Tiếng bên trời

– 1960

Đoàn Thêm, Nhạc dế (mất bìa)

Mây thu, một tuyển tập

– 1961

Đinh Hùng, Đường vào tình sử

– 1962

Hoàng Bảo Việt, Những dòng nước trong

Lê Minh Ngọc, Hoa thề

Bùi Giáng, Mưa nguồn

Kiên Giang, Hoa trắng thôi cài lên áo tím

– 1963

Quách Thoại, Giữa lòng cuộc đời (mất bìa)

Lâm Vị Thủy, Sao em không về làm chim thành phố

Trần Văn Nam, Tập thơ độc nhất

– 1964

Viên Linh, Hóa thân

Thanh Tâm Tuyền, Mặt trời tìm thấy

– 1965

Trần Văn Hương, Bó hoa cuối mùa

Một tuyển tập, trong này có cả thơ miền Bắc, Trần Dần, Hoàng Cầm

Tường Linh, Nghìn khuya

Thế Viên, Khuôn mặt của chúng ta (bên phải là bản đặc biệt)

– 1966

Thật kỳ lạ vì tôi không có tập thơ nào in năm 66 này

– 1967

Vũ Hoàng Chương, Bút nở hoa đàm

Kiên Giang, Quê hương thơ ấu

Phạm Công Thiện, Mặt trời không bao giờ có thực, bên phải là ấn bản 69

– 1968

Vũ Hoàng Chương, Cành mai trắng mộng (mất bìa)

– 1969

Bùi Giáng, Sa mạc phát tiết

– 1970

Huy Tưởng, Một mùa tóc mộ

Trần Đồng Vọng, Mười lăm năm ấy

Hoài Khanh, Gió bấc trẻ nhỏ đóa hồng và dế

Trần Tuấn Kiệt, Em còn hái trái

Bùi Giáng, Mùa thu thi ca

– 1971

Trần Dạ Từ, Thủa làm thơ yêu em

Hoài Linh Phương, Thơ

Vương Nguyện, Ngày không có mặt trời

Uyển Hương, Hoa trắng

– 1972

Hoàng Thoại Châu, Tình biển nghĩa sông

Nguyễn Đức Sơn, Vọng

Nhã Ca, Thơ (mất bìa), đây là ấn bản Thương Yêu

Tường Linh, Thu ơi từ đó

Năm 1972 này chính là năm tập Chiến tranh Việt Nam và tôi của Nguyễn Bắc Sơn được ấn hành, bộ sưu tập thơ của tôi khôn nguôi bực bội vì vẫn còn thiếu quyển ấy.

Để bù lại, dưới đây là một tập thơ khác, in về sau này. Tập thơ là cả một kỷ niệm, những dòng chữ của Nguyễn Bắc Sơn đề tặng một người đã bị gỡ đi, thay vào đó là những lời của người chuyển tập thơ Nguyễn Bắc Sơn ấy cho tôi viết, để tặng lại, kèm với một lá thư.

Trong viết lách của riêng tôi, cứ lâu lâu một mảnh nhỏ của thơ Nguyễn Bắc Sơn lại lẳng lặng lọt vào. Khi viết phần cuối của cái này, tôi biết tin Nguyễn Bắc Sơn vừa mới qua đời, và tất nhiên trong phần ấy có nguyên một câu thơ của Nguyễn Bắc Sơn.